انگیختگی :

انگیختگی گونه ای حالت هوشیاری و پیش بینی است که بدن را برای هر اقدامی آماده می کند، وورزشکار در سطح بهینه آن ، بهترین اجرای خود را انجام می دهد . این حالت که به فعال سازی جسم و ذهن مربوط می شود ، به خودی خود نه خوب است ، نه بد .

این سطح در بین افراد و تا حد بسیار زیادی در بین ورزشها نیز تفاوت دارد . حتی با مرور زمان برای یک ورزشکار نیز فرق می کند .

هنگامی که بازیکن توپ را می گیرد به محرکی بیرونی پاسخ می دهد . چنین حرکتهایی برای فرد ضرورتی پدید می آورند که مورد توجه روانشناسان است .برای آنکه در بالاترین حد توانائی خود عمل کنیم باید در حالت مناسبی از فعال سازی باشیم ( نه خیلی کم، نه خیلی زیاد) در اکثر سطوح رقابت ، ورزشکاران نوعی افزایش طبیعی در انگیختگی خود ملاحظه می کنند که در اثر موقعیت محیطی ایجاد می شود به علاوه ، گرم کردن باید قدری شدید باشد که ورزشکار رابرای یک اجرای خوب برانگیزاند.

بدن چگونه انگیخته می شود ؟

پس زدن توپ کاشته از کناردروازه ، بازیکن به آن نگاه می کند و می کوشند حدس بزنند ، توپ در کجا فرود خواهد آمد .

بازیکنی که توپ به سمت محدوده او می رود ، برای مهارتوپ به سوی آن می دود و در این میان ، انگیخته اش افزایش میابد .

در بدن این بازیکن چه روی می دهد که او می تواند این کار را انجام دهد؟

بخشی از مغز که در تنظیم انگیختگی نقش اصلی را دارد ، دستگاه فعال ساز شبکه ای ، یعنی بخشی از ساقه مغز است که نخاع شوکی را به پیش مغز ( جایی که محل فعالیت هائی مانند اندیشیدن

ادراک ، آگاهی از وضعیت بدن و تنظیم جریان خون است ) مرتبط می سازد .

این قسمت از مغز با تغییرات در اطلاعاتی که دریافت می کنیم ، فعال می شود و از این رو ، به ما کمک می کند تا به موقعیت های تازه ( مثلا هنگامی که برای مهار توپ به سوی آن می رویم ) پاسخ دهیم .

بخش دیگری از مغز به نام هیپوتالاموس در تنظیم هشیاری نقش دارد و سیستم اعصاب خودکار را فعال می سازد . سیستم اعصاب خودکار که گاهی مرکز هیجان ها خوانده می شود ، فرایند های جسمانی ، از جمله ضربان قلب ، تنفس و گوارش را تنظیم می کند . این کار از طریق دو بخش این اعصاب انجام می شود .

بخش سمپاتیک که بدن را تحریک و سبب فزایش مصرف انرژی می شود

بخش پاراسمپاتیک که انرژی را حفظ می کند .

وقتی بخش سماپاتیک فعال می شود ، بدن را برای موقعیت اضطراری آماده می کند و ضربان قلب ، آهنگ تنفس و تنش عظلات افزایش می یابد . همچنین ، بدن بیشتر عرق می کند تا خنک شود . این الگو ی افزایش فعالیت ، یعنی الگوئی که به پاسخ گریز یا ستیز معروف است ، واکنش انگیختگی است . در هنگام تعریق بدن آزادشدن قند در جریان خون سبب تامین انرژی بیشتر می شود .

همین که حالت اضطرار تمام می شود ، بخش پاراسمپاتیک برای مقابله با اثر پاسخ گریز یا ستیز اقدام می کند و کارکرد جسمانی را به وضعیت تعادل باز می گرداند . مثلا ، فعال شدن پاراسمپاتیک آهنگ تنفس و ضربان قلب را آهسته می کند و گوارش را افزایش می دهد .

رابطه انگیختگی و عملکرد :

تحقیقات زیادی برای یافتن رابطه ای بین سطح انگیختگی یا فعالیت ورزشکار و عملکرد ناشی از آن انجام شده است . هدف این تحقیقات یافتن سطح بهینه ای بوده است که در آن ، ورزشکاران بهترین اجرای خود را ارائه می کنند.

پیامداین تحقیقات ، فرضیه ای به نام« یوی وارونه » یا زیر بنای روانشناسی ورزشی است که در سال 1908 میلادی پایه ریزی شد . همانگونه که شکل نشان می دهد ، این فرضیه یک مفهوم بسیار ساده را بیان می کند .

الف. نقطه ای که ورزشکار در آن ، در حد بهینه ای هشیار و آگاه است .

ب. نقطه ای که ورزشکار در آن ، به روان افزائی بیشتری نیاز دارد .

پ. نقطه ای که ورزشکار در آن ، بسیار تنیده یا پیش فعال و کمتر از حد بهینه خود عمل می کند .

 

 البته گاهی اتفاق می افتد که یک ورزشکار به اندازه کافی برانگیخته نمی شود و عوامل مانند بی علاقگی ، ملال ، عملکرد رامتاثر می کنند . اگر ما به این آگاهی مجهزیم که یک ورزشکار در سطح بهینه ای از انگیزش ، بهتر عمل می کند، باید از خود بپرسیم که مربی و سایر افراد دست اندرکارچه باید بکنند تا مطمئن شوند که ورزشکار به این سطح دست پیدا می کند و تا سر حد ممکن در این سطح می ماند و روش مناسبی که در اینجا پیشنهاد می شود ،این است که پیش از هر بازی یا مسابقه ،آزمونهای پایه روانشناسی ورزشی که شامل آزمون مختصر سطح انگیختگی فرد می باشد ،برگزار شود .

ارزشیابی مربی وورزشکار از عملکرد را نیز می توان به اطلاعاتی که از آزمون حاصل می شوند ، اضافه کرد . پس از گذشت زمان ، یافتن سطح انگیختگی پیش از مسابقه که بهترین عملکرد مربوط است ، میسر می شود .

 انگیختگی به خودی خود بد یا خوب نیست ، بلکه خنثی است و در واقع ، فعال شدن سیستم است

حدی از فعال سازی برای هر اقدامی ضروری است ، اما زیادی آن زیان بار است . دو نظر متفاوت درباره انگیختگی در پی آمده است ( همری 1986 Hemery )

ادموسس Admoses برنده مدال طلای دوی 400 متر با مانع ، درباره بازیهای المپیک 1976و 1984 می گوید :

«روش من در گرفتن بهترین نتیجه این است که انتظار ندارم مسابقه آسان باشد . وقتی فشار وجود دارد کار آسان تر می شود به هیجان می آیی و می خواهی کار را انجام دهی . »

باب تیسدال BubTisdall به یکی از دانشجویان دانشگاه کمبریج اشاره می کند که با نا امیدی بر آن بود تا مسابقه ای را برای دانشگاه برنده شود و با شکست حریفی از دانشگاه آکسفورد به یک عنوان «بلو» دست یابد ، موقعیتی که چهار سال برای آن کوشیده بود و می خواست فرصتی بدست آورد . تیسدال گزارش می دهد که این « دانشجو در مرحله نهائی در خط شروع مسابقه خشکش زد ، چنانکه ناگزیر شدیم او را که بدنش مانند جسد سفت شده بود ، از آنجا برداریم »

ادموسس آگاهانه انگیختگی ایجاد می کرد تا به عملکرد مطلوب برسد انگیختگی بر این ورزشکار اثر مثبتی دارد ، در حالی که برای آن دانشجو اثر منفی داشت پیش از آنکه به اثر عوامل خاص بر عملکرد بنگریم ، سازو کارهای این دو نوع تاثیر را بررسی می کنیم .

نظریه سایق :

یکی از نخستین تعبیرها از رابطه میان انگیختگی و عملکرد ، مبنی بر این بود که هر چه انگیختگی افزایش می یابد ، عملکرد نیز بهتر می شود

این رابطه که با خط راست نشان داده می شود ، رابطه خطی نام دارد رابطه خطی را می توان با فرمول زیر نشان داد:

عملکرد = انگیختگی × مهارت

این نظریه را که به سایق معروف است هال Hull ( 1951) و اسپنس Spence (1956) بیان کرده اند و یکی از عناصر مهم آن میزان توانائی اجرا کننده در یک مهارت است . اگر مهارت یا تکلیفی به خوبی آموخته شده باشد ، انگیختگی ، مانند انگیختگی در مسابقه ، ورزشکار را برای اجرای موفقیت آمیز مهیا می کند . از سوی دیگر ، اگر میزان مهارت وی کم باشد ، انگیختگی به عملکرد زیان می رساند و ممکن است در هنگام انگیختگی عملکردش بدتر شود . به بیان دیگر ، به نظر می رسد که انگیختگی توانائی را افزون تر می کند .

اگر مربی یا ورزشکار دریابد که سطح انگیختگی بسیار بالا ست ، برای پائین آوردن آن تا زمانی که به حد قابل قبول برسد ، می توان از روشهای آرمیدگی استفاده کرد . از سوی دیگر ، اگر سطح انگیختگی بسیار پائین باشد ، برای بالا بردن آن باید از روشهای روان افزائی استفاده کرد . روشن است که ورزشکاران باید برای کنار آمدن با شرایط غیر عادی و خسته کننده روشهای خود تنظیمی متعددی را تمرین کنند. در برنامه های تکاملی ، مربیان به استفاده از خدمات روانشناسی ورزشی تشویق می شوند .

 

استرس و روشهای کنترل آن با ورزش

در دنياي امروز دانستن راه و روش زندگي و پيشرفت عملاً بدون استرس امكان پذير نيست و در بين جوامع بشر بصورت قانون درآمده است. نظام پيچيده كنوني ما چنان است كه دستگاه عصبي ما در طي روز دائماً از سوي تكان هاي استرس زاي كوچك و بزرگ بسيار زيادي بمباران مي شود و دستگاههاي عصبي- عضلاني ما دائم در حالت تنش بسر مي برند. درنتيجه استرس يكي از عمومي ترين مشكلاتي است كه افراد با آن روبرو هستند و از آنجائي كه امروزه مسئله سالم زيستن و رابطه آن با فعاليتهاي بدني اهميتي اساسي يافته است، تمرين و ورزش يكي از ساده ترين ابزاري است كه استرس را كنترل مي كند.

ما مي دانيم كه ورزش مداوم بدني در صورتي كه بدرستي انجام شود و با بيماري شخص در تضاد نباشد در نگهداري سلامت جسم و روان و بهزيستي فرد و پيشگيري از بسياري از بيماريها، يكي از مهمترين عوامل بشمار مي رود. و اين واقعيتي است كه فعاليت بدني استرس عاطفي را بطور موثر مي نشاند و بسياري از پيامدهاي ناخوشايند آنرا خنثي مي كند. اگر چه ورزش مشكلات در كار را حل نمي كند و يا وقتي در ترافيك قرار گرفته ايد كار پليس راهنمائي را انجام نمي دهد و راه را براي شما باز نمي كند ولي مطمئناً به دليل فعل و انفعالاتي كه در بدن صورت مي گيرد به شما كمك مي كند كه از عهده فشار روحي برآئيد و از تبديل آن به يك مسئله مزمن جلوگيري كنيد

تمريناتي كه استرس را كاهش مي دهند:

1. به پاهاي خودتان نگاه كنيد. پنجه پا را جمع كند و انقباض عضلاني را بررسي كنيد. سپس پنجه پا را بحالت اوليه برگردانيد و يكبار ديگر اين كار را تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

2. پاها را بطرف بالا، بطرف صورت ببريد و سپس انقباض عضلاني را در پاها و عضلات مشاهده نموده و آن را در همان وضع نگه داريد و سپس بحالت اول برگردانده و آنرا دوباره تكرار كنيد سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

3. همانندي كه پاشنه ها را در شن فرو مي بريد، آنها را روي كف زمين فشار دهيد. انها را در آن وضع نگه داشته و انقباض پشت ران را بررسي كنيد. سپس بحالت اوليه برگردانده و تمرين را يكبار ديگر تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

4. ران را منقبض مي كنيم و ساق پا را به ملايمت بلند مي كنيم، آنرا نگه داشته و انقباض را بررسي مي كنيم. سپس آنرا بحالت اوليه برمي گردانيم سپس با پاي چپ اين تمرين را تكرار مي كنيم، دوباره اين عمل را با هر دو پا تكرار مي كنيم. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

5. نشيمنگاه را منقبض كنيد و سپس آنرا خيلي ملايم كمي از زمين بلند كنيد. آنرا مدتي بهمين وضعيت نگه داشته و انقباض آنرا مورد توجه قرار دهيد. سپس بحالت اوليه برمي گردانيم. تمرين را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

6. عضلات شكم را منقبض كرده و آنرا مدتي در حال انقباض نگه داريد. سپس وضعيت انقباض را بررسي كنيد. بعد بحالت اوليه برگردانده و تمرين را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

7. عضلات شكم را بطرف داخل ببريد،( نفس عميق بكشيد) سپس قسمت پائيني پشت را روي زمين بخوابانيد و آنرا بهمان حالت نگه داشته تا فشار وارده به معده و قسمت پائيني پشت را احساس كنيد. بعد بحالت اوليه برگردانيد. عمل را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

8. نفس عميق بكشيد و آنرا در سينه نگه داشته و سپس آنرا بيرون دهيد. اين عمل را تكرار كنيد. بايد توجه داشته باشيد كه هوا را بحالت آرام بيرون داده و خيلي آرام بحالت اوليه برگردانيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

9. بازوهايتان را كنار بدنتان قرار داده و هر دو مشت را محكم جمع كرده و آنرا بهمين حالت نگه داريد. سپس حالت انقباض را بررسي كرده و بعد بحالت اوليه برگردانيد. عمل را يكبار ديگر تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

10. با بالابردن دستها بطرف شانه ها آرنج را خم كنيد و انها را همينطور محكم بحالت انقباض نگه داريد و كشش عضلات بازو را بررسي كنيد. سس بحالت اول برگردانده و عمل را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

11. طوري كه كف دست بالا باشد، بازوها را روي زمين بخوابانيد و عضلات قسمت عقب بازو را روي زمين فشار دهيد. حالت انقباض عضلات مربوطه را بررسي كنيد. آنرا منقبض كرده و سپس بحالت اوليه برگردانده، تمرين را تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

12. شانه ها را نخست كمي بلند كنيد وسپس آنرا تا جاي ممكن بالا نگه داريد و در همان وضع بمانيد. وضعيت انقباض را بررسي كنيد و سپس بحالت اوليه برگردانيد و عمل را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

13. سر را به ملايمت به عقب بكشيد و وضعيت انقباضي پشت گردن را توجه كنيد و آنرا در همان وضع نگه داريد و سپس بحالت اوليه برگردانيد. عمل را يكبار ديگر تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

14. سر را به ملايمت بطرف سينه خم كنيد و در همان وضعيت نگه داشته و انقباض گردن را مورد توجه قرار دهيد. بعد بحالت اوليه برگردانده و عمل را يكبار ديگر انجام دهيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

15. زبانتان را به سقف دهان فشار داده و آنرا در همان وضع نگه داريد. حالا بحالت اوليه برگردانده و عمل را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

16. چشمهايتان را محكم ببنديد و آنها را كاملا بسته نگه داشته و وضعيت انقباضي را مورد توجه قرار دهيد. سپس بحالت اوليه برگردانيد و توجه داشته باشيد كه چشمها پس از توجه به حالت انقباضي با ملايمت بسته باشد. سپس عمل را دوباره تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

17. پيشاني تان را چروك داده و وضعيت آن را مورد توجه قرار دهيد سپس آنرا براي مدت كمي بهمان حال نگه داشته و بعد بحالت اوليه برگردانيد. عمل را تكرار كنيد. سپس بمدت 30 ثانيه تمام بدن را شل كرده و عضلات را انبساط دهيد.

نكات مهم

فردي كه مي خواهد تمرينها را انجام دهد بايستي به راحتي روي زمين دراز كشيده و صورتش بطرف بالا باشد و بالشي زير زانوهايش قرار دهد.

هر گروه عضلاني بطور مرتب منقبض مي شود از وارد كردن هر گونه فشار اجتناب كنيد.

توجه داشته باشيد كه احساس كشش عضلاني و تمدد اعصاب بايد اساسي و بنيادي باشد تا اينكه اثرات و ثمرات آن بدست آيد.

هر انقباض بايد براي چند ثانيه حفظ و نگهداري شود و سپس عضلات كاملا بحالت شل( حالتي در مقابل انقباض) يعني بحالت انبساط قرار گيرد.

تمرينات بايد در محيطي آرام و بدون سر و صدا انجام گيرد و در تمام مدت تمرين بايد به خوبيها و زيبائيها فكر كرد و ناراحتي را از ياد برد.